Futbol sahalarında, basketbol maçlarında ya da voleybol karşılaşmalarında sıkça rastlanan ön çapraz bağ (ÖÇB) yaralanmaları, gençlerin ve sporcuların en korkulu rüyası haline geldi. Ortopedi uzmanları, bu yaralanmaların sadece profesyonel sporcularda değil, günlük yaşamda ani hareketler sırasında da ortaya çıkabileceğine dikkat çekiyor. Dizde “Çıt” Sesi, Ardından Şişlik ve Ağrı Ön çapraz bağ, diz ekleminin ortasında yer alarak bacağın öne kaymasını engelliyor ve ekleme stabilite sağlıyor. Yaralanma anında çoğu hasta dizinden bir “çıt” sesi geldiğini ifade ediyor. Ardından şiddetli ağrı ve kısa sürede gelişen şişlik, en önemli bulgular arasında yer alıyor. Yaralanmadan sonraki günlerde merdiven çıkarken ya da yürürken dizin boşalması hastaların en sık yaşadığı şikâyetlerden biri. Sadece Sporcularda Değil Ani yön değiştirme, sert zeminde aniden durma ya da sıçrayıp tek ayakla yere düşme, en sık yaralanma sebeplerinden. Futbol ve basketbol gibi temaslı sporlar dışında, günlük yaşamda da bu yaralanmaya rastlanabiliyor. Tedavi Yöntemleri Uzmanlar, tedavi seçeneklerini hastanın yaşına ve yaşam tarzına göre belirliyor: Spor yapmayan ya da ileri yaştaki bireylerde fizik tedavi ve kas güçlendirme egzersizleriyle takip öneriliyor. Aktif sporcular ve gençlerde ise artroskopik cerrahi ile ön çapraz bağın yeniden yapılması öneriliyor. Cerrahi Tedavi Nasıl Yapılıyor? Ön çapraz bağ yırtıklarında cerrahi tedavide, vücuttan alınan sağlam bir tendon (kas kirişleri) kullanılarak dizin içine yeni bir bağ yapılıyor. Doktorlar uyluk kemiği ve kaval kemiğinde ince tüneller açıyor ve bu tendon buradan geçirilerek eski ön çapraz bağın görevini üstlenecek şekilde yerleştiriliyor. En sık kullanılan yöntem, diz arkasındaki hamstring kaslarından alınan tendonlarla yapılan onarımdır. Bu kaslardan alınan tendonlar katlanarak yeni bir bağ haline getirilir. Son yıllarda ise özellikle yurt dışında quadriceps tendonu da tercih edilmeye başladı. Uyluğun ön kısmında yer alan bu tendon, kalın ve güçlü olduğu için sağlamlık avantajı sağlıyor. Bunun dışında, bazı hastalarda ayak bileği çevresindeki peroneus longus tendonu da kullanılabiliyor. Araştırmalar, bu tendonun alınmasının genellikle ayak bileğinde bir sorun yaratmadığını gösteriyor. Özellikle daha önce ön çapraz bağ ameliyatı geçirip tekrar bağ kopması yaşayan hastalarda, alternatif olarak bu yöntem uygulanabiliyor.  Kısacası: Ameliyatla vücudun başka bir yerinden alınan sağlam tendon, dizde yeni bir ön çapraz bağ gibi görev yapacak şekilde yerleştiriliyor. Bu sayede hasta dizini yeniden güvenle kullanabiliyor. Ameliyatın Riskleri Var mı? Her cerrahi işlemde olduğu gibi ön çapraz bağ ameliyatlarının da bazı riskleri bulunuyor. Uzmanlar genç hastalarda bu risklerin düşük olduğunu ancak hastaların bilgilendirilmesi gerektiğini vurguluyor. Enfeksiyon riski: Dizde cerrahi sonrası enfeksiyon gelişebilir, ancak bu oran oldukça düşüktür. Dizde sertlik: Fizik tedaviye uyulmaması durumunda diz ekleminde hareket kısıtlılığı oluşabilir. Bağın tekrar kopması: Özellikle spora erken dönüş yapan hastalarda, yeni yapılan bağın tekrar yırtılma ihtimali vardır. Greft alınan bölgede sorunlar: Tendonun alındığı kaslarda geçici ağrı, kuvvetsizlik veya nadiren his kaybı olabilir. Damar veya sinir yaralanmaları: Çok nadir görülen bir durumdur, ancak cerrahi sırasında küçük risk olarak bulunur. Uzman görüşü: “Bu risklerin çoğu uygun cerrahi teknik, dikkatli takip ve düzenli fizik tedavi ile en aza indirilebiliyor. Önemli olan hastanın sürece sabırla uyum göstermesi.” Ameliyat Sonrası Fizik Tedavinin Önemi Ön çapraz bağ ameliyatı, dizin yeniden sağlamlaştırılmasını sağlasa da tek başına yeterli değil. Ameliyat sonrasında uygulanan fizik tedavi ve rehabilitasyon, başarılı bir sonuç için en az ameliyat kadar önemli. Uygun fizik tedavi görmeyen ve geciken vakalarda eklemde hareket kısıtlılığı, ağrı, merdiven çıkamama, güçsüzlük gibi semptomlarla karşımıza gelmektedir. Bazı hastalarımızdan gelen düşünceler “Ben 1-2 seans görsem evde yaparım.” veya “ Ben evde yaparım fiziğe gerek yok.”  yanlıştır. Fizik tedavi özellikle çalışmayan quadriceps kası için gereklidir. Elektrik stimülasyon yöntemiyle bu kası güçlendirmek özellikle dizin tam ekstansiyona gelmesini artırıyor ve yürürken daha stabil ve daha sağlam basmalarını sağlıyor. Bu kas güçsüz olduğunda hastalarda kısa mesafelerde diz önü ağrıları, merdiven çıkamama, topallama gibi semptomlar görülmektedir. Ameliyatın ardından hastalar genellikle aynı gün veya ertesi gün 1 çift değnek ile ayağa kaldırılıyor. İlk haftalarda ödemin (şişliğin) azaltılması, dizin hareket açıklığının geri kazanılması ve kasların korunması için özel egzersizler yapılıyor. İlerleyen dönemde diz çevresindeki kaslar özellikle güçlendirilerek hastanın güvenle yürümesi ve günlük yaşama dönmesi sağlanıyor. Sporcular için özel programlar hazırlanıyor; koşu, sıçrama ve yön değiştirme gibi hareketler kontrollü şekilde yeniden öğretiliyor. Uzmanların uyarısı: Fizik tedavi süreci aksatılırsa, dizde sertlik, kas zayıflığı ve tekrar yaralanma riski ortaya çıkabiliyor. Bu nedenle hastaların sabırlı olması ve doktor ile fizyoterapistlerinin önerdiği programa düzenli şekilde uyması gerekiyor. Önlem Alınmazsa Kireçlenmeye Yol Açıyor ÖÇB yaralanmalarının tedavi edilmemesi durumunda dizde menisküs ve kıkırdak hasarının gelişebileceğini vurgulayan uzmanlar, bunun da ilerleyen yaşlarda erken kireçlenmeye neden olduğunu belirtiyor. Korunmak İçin Ne Yapmalı? Ortopedi uzmanları, spor öncesinde mutlaka ısınma ve esneme yapılması, diz çevresi kaslarının güçlendirilmesi ve ani hareketlerde kontrollü olunması gerektiğini hatırlatıyor. Özellikle sporcular için özel önleyici antrenman programlarının da önem taşıdığı ifade ediliyor. Uzmanlardan uyarı: “Dizinde ani boşalma, şişlik veya ağrı yaşayan kişiler zaman kaybetmeden ortopedi uzmanına başvurmalı.”